Η πολιτιστική κληρονομιά των πουλιών της Κύπρου

Η Κύπρος αναδύθηκε από τη Μεσόγειο Θάλασσα περίπου 15 εκατομμύρια χρόνια πριν. Σταδιακά το νησί καλύφθηκε από βλάστηση και κατοικήθηκε από μια ποικιλία ζώων, συμπεριλαμβανομένων και πουλιών. Μετά την απομόνωση από τους ηπειρωτικούς πληθυσμούς, αυτά τα πουλιά εξελίχθηκαν, συσσωρεύοντας μεταλλάξεις που τα έκαναν ξεχωριστά. Μερικά έχουν αναγνωριστεί ως αρκετά ευδιάκριτα στη μορφολογία τους για να περιγραφούν ως ξεχωριστά είδη, όπως ο Τρυπομάζης και η Σκαλιφούρτα. Όμως η απόκλιση μεταξύ των ειδών δεν εκδηλώνεται πάντα σε μορφολογικές διαφορές, και ακόμη και όταν περιγράφονται τέτοιες διαφορές, δεν είναι απαραίτητα επαρκείς για να χαρακτηρίσουν ένα είδος ως ξεχωριστό.

Η πρόοδος στις βιολογικές επιστήμες μας επέτρεψε να απαντήσουμε σε αυτές τις ερωτήσεις συγκρίνοντας ολόκληρα γονιδιώματα οργανισμών. Συγκρίνοντας ολόκληρα γονιδιώματα πτηνών που αναπαράγονται στην Κύπρο

με εκείνα αντίστοιχων ηπειρωτικών ειδών, στοχεύουμε στη χαρτογράφηση της δημογραφικής τους ιστορίας. Με αυτόν τον τρόπο, μπορούμε να εκτιμήσουμε την περίοδο κατά την οποία πληθυσμοί τοπικών ειδών έχουν φτάσει στο νησί. Συμπληρώνουμε αυτά τα γονιδιωματικά δεδομένα με αναλύσεις μορφολογίας και τραγουδιού, καταλήγοντας με ποσοτικοποιημένες γονιδιωματικές και φαινοτυπικές διαφορές που υποδηλώνουν τη μοναδικότητα των ειδών.

Για το σκοπό αυτό, εστιάζουμε σε ένα υποσύνολο 20 ειδών πουλιών που αναπαράγονται στο νησί (Εικ. 1) είτε ως μόνιμοι κάτοικοι είτε ως αναπαραγώμενα μεταναστευτικά είδη. Συμπεριλαμβάνουμε όλα τα μέχρι τώρα αναγνωρισμένα ενδημικά είδη και υποείδη για την Κύπρο, καθώς και άλλα είδη για τα οποία έχουμε προκαταρκτικά στοιχεία σχετικά με την πιθανή διαφοροποίηση τους από τους ηπειρωτικούς πληθυσμούς, και είδη που θεωρούνται ήδη ταξινομικά διακριτά σε άλλα νησιά της Μεσογείου. Χρησιμοποιούμε τις υπάρχουσες μορφομετρικές μετρήσεις που συλλέχθηκαν μέσω δακτυλιώσεων και τις συμπληρώνουμε με μετρήσεις που λαμβάνονται με εργασία πεδίου και από δείγματα μουσείων. Οι διαφορές των τραγουδιών εντοπίζονται μέσω ηχογραφήσεων που συλλέγονται στο πεδίο και από βάσεις δεδομένων . Οι γονιδιωματικές αναλύσεις θα περιλαμβάνουν την εκ νέου εξέταση ολόκληρων γονιδιωμάτων περίπου 120 ατόμων σε ανάλυση 10X, και χαρτογράφηση τους σε υπάρχοντα γονιδιώματα αναφοράς του ίδιου ή συγγενικού είδους που διατίθενται από το έργο "Bird 10.000 genomes". Χρησιμοποιώντας ολόκληρα γονιδιώματα, θα χρησιμοποιήσουμε πολύ περισσότερους δείκτες σε σύγκριση με προηγούμενες εργασίες για τα πουλιά στην Κύπρο, παρέχοντας έτσι μια πιο ξεκάθαρη οριοθέτηση των διαφορών των ειδών στην Κυπρο και άλλες περιοχές.

Εκτός από το καθαρά επιστημονικό ενδιαφέρον αυτού του έργου, η μελέτη μας θα έχει αντίκτυπο στη διατήρηση, ενθαρρύνοντας τις αρχές να λάβουν μέτρα για την προστασία των ενδημικών ειδών. Επιπλέον, στόχος μας είναι να έχουμε πολιτιστικό αντίκτυπο, αντιστρέφοντας την αρνητική εικόνα της Κύπρου ως νησιού όπου εκατομμύρια πουλιά σκοτώνονται, σε ένα μέρος με πουλιά που έχουν γίνει διακριτά με την πάροδο του χρόνου. Κατά συνέπεια, εντοπίζοντας τη μοναδικότητα των πτηνών που αναπαράγονται στην Κύπρο, στοχεύουμε στην προσέλκυση τουρισμού που σχετίζεται με τα πουλιά, ο οποίος συμβάλλει στη διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος και φέρνει τους τουρίστες στο νησί τόσο σε μέρη με λιγότερες επισκέψεις όσο και σε περιόδους του έτους με χαμηλότερη ζήτηση, στηρίζοντας τις τοπικές κοινωνίες στις περιοχές αυτές.

Εικόνα 1: Τα είδη που μελετούμε (Φωτ. Θωμάς Χατζηκυριάκου - Θουπί, Σταύρος Χριστοδουλίδης)